Börek Türk mutfağı denince akıllara gelen, nefis bir hamur işi. Börek denince akan sular duruyor bizim için! Tıpkı baklava ve dolma üzere börek için daima olarak senin-benim arbedesi dönerken biz de böreğin tarihini yazalım dedik… Böreğin tarihini ve ‘başka coğrafyalarda börek var mı?’ ‘Börek Türk mü Yunan mı?’ üzere soruları merak edenler için gelin bütün bu sorulara içeriğimizde bakalım:
Bazı kaynaklar böreğin, Farsça būrak “بورک ” hamur ve etle yapılan bir yiyecek” sözcüğünden türetildiğini, kimi kaynaklarda Farsça būrak’in Türkçe börek’ten alındığını söylemektedir.
Bazı kaynaklar ise börek sözünün Türkçe “bükmek” fiilinden türediğini söylemektedir.
Yunanca “boureki” ve “bourekaki” ise bu kökenden türetilmiştir…
Ortak bilinen şey ise, böreğin Orta Asya Türkleri’nin yemek mirasına katkısı olduğu!
İlk kere Orhun Abideleri’nde karşımıza çıkan yufka, börek imalinde kullanılan en temel materyal. Yufka ekmeği ise taşınılabilirliği ve kolay imali sayesinde göçebe Türk topluluklarının temel besin hususlarından biri.
Orhun Yazıtları (735) : Yuyka erklig tupulgalı uçuz érmiş [yufka gücü olanı delmek kolaymış]
7. Yüzyılın başlarından itibaren Türk halkları, bahtlarını ve tarihlerini değiştirecek kitlesel bir göç hareketine başladı. Doğal böreği de yanlarına alarak! Orta Asya’dan batıya gerçek göçte dünya topraklarının neredeyse her yanına dağıldılar.
Türkler gittikleri coğrafyalara kendi yemek kültürlerini de götürdüler: Göktürkler, Aral Denizi’ne ulaştı; Hazarlar Kafkasya’ya yerleşti; ve Bulgarlar bugünkü Ukrayna civarına artık böreği tanıtmışlardı.
11. yüzyılın başlarında, Selçuklular böreği yalnızca İran’a değil, birebir vakitte daha evvel Bizans İmparatorluğu tarafından işgal edilen Doğu Anadolu bölgelerine de tanıtmışlardı.
Tabii bu sırada böreğin formu ve içindekiler de coğrafyalara nazaran değişmeye başladı. Fakat böreğin yayılmasında en büyük hisse Osmanlı İmparatorluğu’na ilişkin.
Börek, Osmanlı İmparatorluğu’nda en sevilen yiyeceklerden biriydi. Dîvân-ı Hümâyûn toplantılarında yenilen yemeklerin merkezinde börek vardı. Peynirli, maydanozlu, tavuklu, kıymalı, patatesli, sebzeli, ıspanaklı, pırasalı yahut kabaklı, binbir çeşit börek saray mutfağında ve halk sofrasında afiyetle tüketilmiştir.
Osmanlı İmparatorluğu, Balkanlar’daki 500 yıllık hakimiyeti boyunca böreği bu coğrafyada neredeyse her bölgeye yaydı.
Bu sebeple börek Yunanistan, Arnavutluk, Bulgaristan, Sırbistan, Bosna Hersek, Moldova, Romanya, Slovenya ile birlikte Ermenistan, İsrail, Suudi Arabistan, Cezayir ve Tunus üzere ülkelerin yemek kültürlerinde hayli sevilen bir yiyecektir.
Börek yayıldığı coğrafyaların lokal mutfaklarla birleşerek yeni biçimler ve yeni isimler aldı. Osmanlı işgalinin sık sık çatışmalarla dolu olduğu Bosna’da börek bir sarmal halinde pişirilmeye başlandı ve içi et, peynir, ıspanak yahut patatesle dolduruldu.
Girit’te boureki, kabak ve beyaz peynirle pişirildi. Yani büsbütün coğrafyanın verdiği ürünlerle!
Tatarlar ortasında çibörek kuzu, soğan ve baharatlarla doldurulmuş fırınlanmış bir gözlemeye halini aldı.
Kuzey Afrika kıyılarında ise böreğin çok daha farklı versiyonları oluşmaya başladı.
Fotoğraftaki Tunus böreği
Hangi coğrafyada olursa olsun, börek hepimizin en sevdiği yemeklerden bir tanesi!
Diğer içeriklerimize de göz atmayı unutmayın:
Kaynaklar: 1, 2, 3, 4.
